-
1 орыну ноктасы
мат. то́чка каса́ния -
2 өзелү ноктасы
физ. то́чка разры́ва -
3 тукталыш ноктасы
мёртвая то́чка (в движении маховика, колеса поршня и т. п.) -
4 туңу ноктасы
то́чка замерза́ния -
5 ут ноктасы
огнева́я то́чка -
6 чыгыш ноктасы
отправна́я то́чка, исхо́дная то́чка, исхо́дное положе́ние -
7 эрү ноктасы
физ. то́чка плавле́ния -
8 нокта
сущ.1) в разн. знач. то́чкакара нокта — чёрная то́чка
кисешү ноктасы — то́чка пересече́ния
тауның иң биек ноктасы — са́мая высо́кая то́чка горы́
җөмлә ахырындагы нокта — то́чка в конце́ предложе́ния
2) то́чка, ме́сто, пунктсәүдә ноктасы — торго́вая то́чка
күзәтү ноктасы — пункт наблюде́ния, наблюда́тельный пункт
пулемёт ноктасы — пулемётная то́чка
3) то́чка, преде́л, у́ровеньсу иң югары ноктага җитте — вода́ дости́гла вы́сшего у́ровня
аңлашу иң кискен ноктага җитте — объясне́ние дости́гло са́мой реши́тельной то́чки
•- нокта төсле••нокта кую — поста́вить то́чку, конча́ть, прекраща́ть (какое-л.) де́ло
(бер) ноктага карау (текәлү) — смотре́ть/гляде́ть, уста́виться в одну́ то́чку
(бер) ноктага бәрү — бить в одну́ то́чку
(бер) ноктаны да калдырмый, ноктасына кадәр — до то́чки, в мельча́йших подро́бностях, в соверше́нстве (знать, видеть, решить и т. п.)
ноктасы ноктага туры килү — совпада́ть точь-в-точь, то́чка в то́чку, целико́м, по́лностью
ноктасына тию (бәрү) — попа́сть в (са́мую) то́чку
-
9 җыелучанлык
сущ.; мат.сходи́мостьҗыелучанлык ноктасы — то́чка сходи́мости
шартлы җыелучанлык — усло́вная сходи́мость
-
10 караш
сущ.1) взгляд, взорсораулы караш — вопроси́тельный взгляд
моңлы күз карашы — печа́льный взор
беренче карашка — на пе́рвый взгляд
беренче караштан — с пе́рвого взгля́да, по пе́рвому впечатле́нию
2) взгляд, мне́ние, сужде́ние, соображе́ние, пози́ция, убежде́ние, воззре́ниетормышка караш — взгляд на жизнь; сужде́ние о жи́зни
билгеле бер карашны яклау — держа́ться определённого мне́ния
ялгыш карашта тору — стоя́ть на непра́вильных пози́циях; быть в заблужде́нии, заблужда́ться
идеалистик карашлар — идеалисти́ческие воззре́ния
төрле караштагы кешеләр — лю́ди ра́зных взгля́дов
төпле караш булмау — не име́ть твёрдых убежде́ний
3) перен. отноше́ниесалкын караш — хала́тное отноше́ние
эшкә дөрес караш — пра́вильное отноше́ние к рабо́те
шәфкатьле караш — добросерде́чное отноше́ние
•- караш төшерү••караш ноктасы — то́чка зре́ния
-
11 кисешү
1) взаимно-совм. от кисү 1), 2)-4), 6), 7)2) возвр. пересека́ться/пересе́чься (о дорогах, лучах прожекторов и т. п.) || мат. пересече́ниекисешү ноктасы — то́чка пересече́ния
үзара кисешү — взаи́мно пересека́ться
параллель сызыклар кисешмиләр — паралле́льные ли́нии не пересека́ются
3) перен.; разг. дра́ться, поре́заться; устра́ивать резню́, си́льную дра́ку• -
12 орыну
неперех.1) ударя́ться/уда́риться, сту́каться/сту́кнуться (обо что-л.)ян белән орыну — уда́риться бо́ком
2) задева́ть/заде́ть, тро́гать/тро́нуть (кого-л.; что-л.), притра́гиваться/притро́нуться, дотра́гиваться/дотро́нуться, каса́ться/косну́ться, прикаса́ться/прикосну́ться (к кому-л.; чему-л.) || каса́ниеочкыч шассие белән җиргә орынды — шасси́ самолёта косну́лось земли́
бу әйберләргә орынасы булмагыз — не сме́йте притра́гиваться к э́тим веща́м
3) соприкаса́ться/соприкосну́ться (с кем-л.; чем-л.) || соприкаса́ниеаларның иңнәре бер-берсенә орынды — их пле́чи соприкосну́лись
4) цепля́ться/зацепля́ться, зацепи́ться (за кого-что-л.) проходя́ ми́мо5) в знач. нареч. орынып о́чень бли́зко, ря́домелга безгә орынып тора — река́ протека́ет ря́дом с на́ми
6) перен. задева́ть/заде́ть, тро́гать/тро́нутькөз сулышы каеннарга да орынды — дыха́ние о́сени тро́нуло и берёзы
7) перен. покуша́ться/покуси́ться (на чью-л. свободу, честь, жизнь и т. п.)Ватан иминлегенә орыну — покуша́ться на свобо́ду (поко́й) Ро́дины
•- орынып алу
- орынып кую
- орынып китү
- орынып тору
- орынып узу
- орынып үтү•• -
13 өзелү
возвр. от өзү1) рва́ться, порва́ться, отрыва́ться/оторва́тьсячылбыр өзелде — цепь разорвала́сь
кабель өзелгән урын — ме́сто обры́ва ка́беля
төймә өзелде — пу́говица оторвала́сь
җеп нечкә җиреннән өзелә — (посл.) где то́нко, там и рвётся
2) прорва́ться, быть про́рванным (о плотине, дамбе)см. тж. китү3) прерыва́ться/прерва́ться, прекраща́ться/прекрати́ться, останови́тьсяюл өзелгән чак — пора́ весе́нней распу́тицы (букв. пора, когда прервалась дорога)
йокысы өзелде — сон прерва́лся
аның белән ара өзелгән — с ним отноше́ния прекращены́, с ним связь прекрати́лась
4) перен. оборва́ться ( о жизни), сконча́ться, отойти́, испусти́ть после́дний вздохгомере иртә өзелде — жизнь (его́) ра́но оборвала́сь
5) в знач. нареч.өзелепо́чень си́льно, с нетерпе́нием, стра́стно; всем се́рдцем, всей душо́йсм. тж. үлепөзелеп көтү — ждать с нетерпе́нием
өзелеп сагыну — о́чень си́льно тоскова́ть, грусти́ть
өзелеп ярату — люби́ть всем се́рдцем, стра́стно люби́ть
6) в знач. нареч.өзелмичә без отры́ваэштән өзелмичә уку — учи́ться без отры́ва от произво́дства
•••өзелеп тору — быть гото́вым же́ртвовать всем
-
14 таяныч
1. сущ.; прям.; перен.опо́ра; опло́ттаяныч ноктасы — то́чка опо́ры
таяныч мәйданы — пло́щадь опо́ры
2. прил.ил таянычы ир булыр — мужчи́на есть опо́ра отчи́зны
име́ющий опо́ру, подде́ржкутаяныч кеше — име́ющий подде́ржку ( со стороны) челове́к
-
15 тукталыш
сущ.1) переры́в, переды́шкатукталыштан соң — по́сле переры́ва
2) остано́вка, ме́сто остано́вки ( трамвая)• -
16 туңу
1)а) мёрзнуть, замерза́ть/замёрзнуть, вымерза́ть/вы́мерзнуть, тверде́ть/затверде́ть || замерза́ние, тверде́ние от хо́лодасу туңган — вода́ замёрзла
б) замёрзнуть и испо́ртиться от хо́лодав) покрыва́ться/покры́ться сне́гом и льдо́м ( об окнах)2) зя́бнуть/озя́бнуть; замерза́ть, мёрзнуть || замерза́ниетуңа башладым — я стал замерза́ть (мёрзнуть)
3) застыва́ть/засты́ть || застыва́ние (прям. и перен.)туңган май — засты́вший жир
җиргә боз туңды — лёд покры́л зе́млю
• -
17 ут
I сущ.1) ого́нь, огонёк; пла́мя || о́гненныйҗем-җем килеп, утлар яна — сверка́ют огни́
чыршы утлары — огни́ ёлки
йортны ут чорнап алган — дом объя́т пла́менем
учакка ут ягып җибәрү — развести́ ого́нь в очаге́
2) пожа́рурманда ут чыккан — в лесу́ возни́к пожа́р
утны сүндерү — потуши́ть пожа́р
ут чыгару — вы́звать пожа́р
3) воен. ого́нь; стрельба́, пальба́ || огнево́йартиллерия уты — артиллери́йский ого́нь
ут ачу — откры́ть ого́нь
ут астында калу — попада́ть под обстре́л
4) перен. ого́нь, бойутка керәм — иду́ в бой ( в огонь)
5) перен. ого́нь, пыл, пла́мя || о́гненный, пла́менныймәхәббәт уты — пла́мя любви́
йөрәккә ут кабызу — заже́чь пла́мя в се́рдце
күзләрендә ут — в глаза́х огоньки́
сугыш уты — пла́мя войны́
6) перен. жар, ( высокая) температу́ра; лихора́дкабала ут эчендә — ребёнок весь в жару́
ул ут эчендә саташып ята — он бре́дит с высо́кой температу́рой
7) светтәрәзәдәге ут яктысы — свет в окне́
ут кабызу — заже́чь свет
ут сүндерү — погаси́ть свет
8) разг. электри́чествоут өчен түләү — заплати́ть за электри́чество
9) в знач. прил.; перен. горя́чий, отча́янныйут хатын — отча́янная же́нщина
ут холык — горя́чий хара́ктер
•- ут алу- ут ачу
- ут кабу
- ут корты
- ут кутыры
- ут күршесе
- ут ноктасы
- ут салу
- ут сүндергеч
- ут тавы
- ут ташы
- ут төртү
- ут төртүче
- ут үләне
- ут чаткысы
- ут чыгару
- ут шәүләсе
- ут яктысында
- утка күренү
- утка табынучы
- утка чыдам
- утка чыдамлы
- утка чыдамлы материаллар
- утка чыдамлылык••ут белән су арасында — меж двух огне́й
ут борчасы — шалу́н, непосе́да
ут йоту — си́льно горева́ть, кручи́ниться; кручи́на
ут йөгерү — появле́ние стра́ха, боя́знь
ут өермәсе — о́гненный шквал
ут уйнату — де́лать спо́ро, рабо́тать с огонько́м
күзләре ут чәчә — его́ (её) взгляд пыла́ет огнём
ут чыккан кебек ашыгу — спеши́ть, как на пожа́р
ут чыкканмы әллә? — не на пожа́р ведь?
ут ягып талашу — руга́тельски руга́ться
ут яну — горе́ть пла́менем, пыла́ть
утка бастыру — зада́ть жа́ру, зада́ть пе́рцу
утка керосин сибү — (под)ли́ть ма́сла в ого́нь
утсыз төтен булмый — (посл.) нет ды́ма без огня́; где дым, там и ого́нь
уттан алып суга салу — ( кинуть) из огня́ да в по́лымя
уттан котылу, суга төшү — (попа́сть) из огня́ да в по́лымя
- ут капкандайуттан курыккандай курку — боя́ться как огня́
- ут кебек
- ут күз
- ут күзле
- ут чәчү
- ут чыккан кебек
- утка салу II сущ.; уст.трава́, травяни́стое расте́ние ( встречается в составных названиях растений)- ут агасы -
18 чыгыш
сущ.1) выступле́ние (с докладом, речью, заявлением, с художественным словом, пением и т. п.)артистның чыгышын халык яратып кабул итте — пу́блика тепло́ приняла́ выступле́ние арти́ста
2) полит. выступле́ние, борьба́ против чего, за что3) социа́льное происхожде́ниечыгышы белән ул зыялылар гаиләсеннән — по происхожде́нию он (она́) из интеллиге́нтной семьи́
4) происхожде́ние, возникнове́ние; вы́ход; исто́ки; см. тж. чыганакбу үсемлекнең чыгышы көньяктан — ро́дина э́того расте́ния - юг (ю́жные края́)
5) вы́ход (товарный объём, количество какого-л. продукта после обработки или других превращений сравнительно с первоначальным количеством)бер гектардан бодайның чыгышы — вы́ход пшени́цы с одного́ гекта́ра
бер пот оннан пешергән икмәкнең чыгышы — вы́ход хле́ба при вы́печке из пу́да муки́
6) восхо́дкояш чыгышы — восхо́д со́лнца
•- чыгыш ноктасы -
19 эрү
неперех.1) та́ять, раста́ять, ста́ивать/ста́ять || та́яниекар эреде, җир ачылды — снег раста́ял, земля́ обнажи́лась
тәрәзәдәге бәсләр эрегән — и́зморозь на окне́ раста́яла
2) пла́виться, расплавля́ться/распла́виться || плавле́ние, расплавле́ние, распла́вкакояш кызуында асфальт эри — под зно́ем (на со́лнце) пла́вится асфа́льт
эрегән чуенны калыпларга агызу — лить распла́вленный чугу́н в формо́вки
3) топи́ться, раста́пливаться/растопи́ться, выта́пливаться/вы́топиться, перета́пливаться/перетопи́ться || выта́пливаниемай эри — ма́сло то́пится
балавыз эрегән — воск растопи́лся
4) растворя́ться/раствори́ться || растворе́ние (соли, сахара, марганца в жидкости)5) свора́чиваться/сверну́ться (о крови, молоке, белке) || свёртываниесөт эреде — молоко́ сверну́лось
6) перен.; разг. та́ять/раста́ять, растворя́ться/раствори́ться; исчеза́ть/исче́знуть, иссяка́ть/исся́кнутьазык запасы бик тиз эреде — запа́с проду́ктов бы́стро исся́к
караңгыда эреп юк булу — раствори́ться в темноте́
7) перен. умиля́ться/умили́ться, млеть, та́ять/раста́ять, растро́гаться, расчу́вствоваться (от восторга, наслаждения, под влиянием сильного приятного чувства) || та́яние8) в знач. нареч.; разг.эреп — с наслажде́нием, с удово́льствием, с умиле́нием
эреп тыңлау — слу́шать с удово́льствием
эреп йоклау — спать с наслажде́нием
9) перен.; разг. скиса́ть/ски́снуть, обмяка́ть/обмя́кнуть, впада́ть/впасть в уны́ниенигә эредең әле бер дә юкка? — ты что ски́сла из-за пустяка́?
•- эреп китү
- эреп төшү
- эри башлау
- эри торган
- эрү ноктасы
См. также в других словарях:
нокта — 1. Очлы нәрсә белән кагылудан калган эз, кечкенә генә түгәрәк төртке. күч. Күренер күренмәс бик кечкенә нәрсә 2. Җөмләләрне бер берсеннән аеру өчен һәм кыскартылган сүзләрдән соң куела торган тыныш билгесе (.) 3. Алгебрада, нота язуында, телеграф … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төен — и. 1. Җеп, бау, яулык һ. б. ш. ларда бәйләнгән, төйнәлгән урын; шулай ук бау, җеп һ. б. ш. йомшак, озынча әйберләрнең элмәк сыман итеп тарттырылып төйнәлгән өлеше 2. Эченә төрле әйберләр салынып, оч очлары бергә бәйләнгән яулык, тукыма кисәге һ.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төшлек — I. Төш юрау китабы; тәгъбирнамә, фалнамә. ТӨШЛЕК САЛДЫРУ – Изге дип саналган кешедән әҗер хисабына төш күрдереп юрату, шул рәвешчә киләчәкне белергә тырышу. II. ТӨШЛЕК – 1. Җир шарының теләсә нинди урыны өчен кояшның иң югары күтәрелгән ноктасы 2 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
фокус — I. 1. Сферик көзгедән кайтарылган яки линза аша үткән нурларның кисешкән ноктасы 2. Рәсемгә төшерелә торган әйбернең фотоаппаратта иң ачык, яхшы күренә торган ноктасы 3. мед. Организмда ялкынсыну процессының төп учагы 4. күч. Нин. б. үзлекләрнең … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Абдуллин, Нигматулла Тухбатуллович — В Википедии есть статьи о других людях с такой фамилией, см. Абдуллин. Абдуллин Нигматулла Тухбатуллович Дата рождения: 23 мая 1937(1937 05 23) … Википедия
апогей — 1. астр. Ай, ясалма иярчен һ. б. орбитасының Җирдән иң ерак ноктасы 2. күч. Иң югары нокта, баскыч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйләнә — 1. геом. Һәр ноктасы яссылыктагы бер ноктадан тигез ераклыкта торган йомык кәкре сызык. Нәрсәнең дә булса аны әйләндереп алган чиге, кырые күлнең әйләнәсе таллык 2. Кем яки нәрсә тирәсендәге, берәр нәрсә белән күрше булган урын: тирә юнь өй… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дзот — Сугыш кырындагы саклану корылмасы; агач белән балчыктан эшләнеп, ут ноктасы белән ныгытылган була (рус. Дерево земляная огневая точка) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
зенит — 1. Күк гөмбәзенең җир өстендәге күзәтүчегә карата иң югары ноктасы. ЗЕНИТ АРТИЛЛЕРИЯСЕ (ПУЛЕМЕТЫ, ТУБЫ) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
идеал — 1. Җәмгыять яки аерым шәхеснең алга куйган, шуңа омтылган иң югары максаты; омтылыш һәм теләкләрнең иң югары ноктасы 2. Яхшы якларның, сыйфатларның иң югары гәүдәләнеше, иң камил үрнәге булып күренгән кеше тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мишень — 1. ТӘМЕК – бор.) Ату күнегүләре өчен куелган яки билгеләнгән төбәү ноктасы. Ату объекты булган әйбер 2. күч. Мыскыллау, тәнкыйтьләү, җәфалау яки эзәрлекләү объекты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге